Święte czy trociny? Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość japońskich drzew

Ostatnio aktualizowany w dniu 6 sierpnia 2020 przez Forest Master

Napisał Mitchell Small

Współczesna Japonia jest często okrzyknięta bastionem innowacji technologicznych, do tego stopnia, że wielu opisuje jej tętniące życiem miasta jako spojrzenie w przyszłość. Jednak pomimo licznych osiągnięć, kwitnącej gospodarki i bezwzględnie sumiennej etyki pracy, Japonii udało się w jakiś sposób zachować głęboki i pełen szacunku związek z naturą - a w szczególności z drzewami. 

Od misternych ceremonii picia herbaty i delikatnej sztuki bonsai, po filiżanki do sake i niekończące się stosy papierów w biurze urzędnika. Drzewa są obecne we wszystkich aspektach i dziedzinach japońskiego życia. Niezależnie od tego, czy jesteś na rozległej japońskiej wsi, czy w betonowych metropoliach Tokio i Osaki - niezależnie od tego, gdzie się znajdujesz, nigdy nie jesteś zbyt daleko od tych drewnianych olbrzymów.

Ale czemu Japończycy zawdzięczają tę narodową obsesję i co gwałtowna urbanizacja Japonii oznacza dla przyszłości jej ukochanych drzew?

Natura i boskość

Wiele tradycji i wierzeń w kulturze japońskiej, które przetrwały do dziś, ma swoje korzenie w rodzimej religii szintoizmu. Shinto powstało na bazie kultu boskich duchów zwanych kami, a w sercu tej wiary leży głęboka cześć i uznanie dla świata przyrody.

W wierzeniach Shinto, kami mogą być przywoływane w celu uzyskania ich błogosławieństwa i ochrony przed złymi duchami. Wykonywane są rytuały, aby wezwać kami do zstąpienia i zamieszkania w nieożywionym przedmiocie, przekształcając go w shintai, fizyczne ciało ducha. Shintai mogą być przedmiotami stworzonymi przez człowieka (a nawet domowymi), ale zazwyczaj są to jednostki powstałe w sposób naturalny - mogą to być skały, góry, wodospady i oczywiście drzewa.

Drzewa, które stają się shintai nazywane są shinboku i są częstym widokiem w świątyniach w całej Japonii. Same świątynie są budowane w celu oddawania czci, zakwaterowania i ochrony kami zamieszkujących świętą przestrzeń. Lasy otaczające świątynię tworzą chinju no mori (święte gaje), które służą jako bezpieczne schronienie dla kami oraz jako naturalna bariera pomiędzy światem profanum a sacrum. 

Dla wielu osób gęste i spokojne lasy, którymi usiany jest krajobraz Japonii, stały się synonimem boskości.

Tarcica i ciesielstwo

Zdumiewające 67% całkowitej powierzchni Japonii pokrywają lasy, a zróżnicowany klimat w różnych regionach kraju pozwolił na wyhodowanie dużej różnorodności drzew. Japonia jest domem dla ponad 500 rodzimych gatunków drzew, co stanowi eklektyczną mieszankę odmian iglastych, wiecznie zielonych i kwitnących. 

Sosny (zwane ogólnie matsu), klony(momiji), a także liczne importowane gatunki chińskie i europejskie są częstym widokiem w miastach i miasteczkach w całym kraju. W obfitości rosną też nietypowe odmiany, takie jak strzeliste bambusy(take) czy liliowe draperie japońskiej wisterii(fuji). 

Wiosną ludzie z całego świata zjeżdżają się tysiącami, aby podziwiać ulotne piękno sakury, czyli kwiatów drzewa wiśniowego. Tarcica z cyprysu japońskiego(hinoki), czerwonej sosny japońskiej (akamatsu) i cedru japońskiego(sugi) jest szeroko stosowana do budowy domów i kapliczek.

Tradycyjnie mieszkania w Japonii były budowane prawie wyłącznie z drewna. Mistrzowie stolarstwa, czyli Sukiya-daiku, budowali wszystko, od małych wiejskich domów zwanych minka, po okazałe zamki dla feudalnych władców. Japońskie ciesielstwo wykorzystuje szereg zazębiających się elementów, które są wyryte w drewnie, aby utrzymać budynek razem - imponująco bez użycia śrub, gwoździ czy klejów.

Większość tradycyjnych japońskich wnętrz jest pod wpływem natury. Duże, otwarte przestrzenie użytkowe, które kiedyś były spakowane, przywołują na myśl spokój leśnego spaceru, a eleganckie papierowe ścianki działowe sprawiają, że mieszkańcy nigdy nie są odcięci od otoczenia na zewnątrz. Nawet kompozycja japońskich budynków inspirowana jest samym surowcem użytym do ich budowy - drewniane fundamenty przypominają korzenie drzewa, solidna konstrukcja jest jego pniem, a dachy pokryte strzechą - gałęziami. 

Do czasu wielkiego trzęsienia ziemi w Kantō w 1923 roku i napływu zachodnich wpływów po II wojnie światowej prawie wszystkie mieszkania w Japonii były wykonane w ten sposób, co świadczy o głębokim pragnieniu Japończyków do bycia w jedności z naturą.

Podobne techniki były wykorzystywane przez rzemieślników znanych jako Miyadaiku (stolarze sanktuarium) do budowy sanktuariów Shinto i świątyń buddyjskich. Te struktury są tak różne, jak bóstwa, które zostały zbudowane, aby czcić, zarówno architektonicznie imponujące i pięknie zdobione, aby pomieścić i uhonorować boga zawartego w środku. 

W taki czy inny sposób japoński styl życia zdaje się promować wyraźną harmonię z naturą, w której drzewa odgrywają pierwszoplanową rolę. Jednak pomimo szacunku, jakim Japończycy darzą wszystko, co naturalne, nad czaszami ich lasów wciąż czai się potężne i śmiertelne zagrożenie. 

Strona Zagrożenie wylesieniem

Problem wylesiania w Japonii rozpoczął się już za czasów szogunatu Tokugawa w^XVII wieku. Gdy naród zjednoczył się po stuletniej wojnie domowej, powszechny pokój zapoczątkował erę ekspansji. W nowej stolicy Edo (dzisiejsze Tokio) zaczęto rozbudowywać infrastrukturę, budując wszelkiego rodzaju domy, zamki i świątynie.

a reszta kraju poszła w jego ślady. Zapotrzebowanie na wyrąb rosło i rosło, aż prawie wszystkie japońskie lasy zostały wycięte. Całkowitej katastrofy ekologicznej udało się uniknąć dzięki masowym plantacjom drzew hinoki i sugi. 

Podczas II wojny światowej, tysiące akrów prastarego lasu zostało wycięte, aby zrobić miejsce dla plantacji cedrów, aby zaspokoić krajowe zapotrzebowanie na naprawy budynków i paliwo. Nawet po wojnie wycinano lasy, aby uzyskać ziemię pod farmy, które miały wyżywić głodny naród. Niestety, mniej niż 1% japońskich starych lasów przetrwało do dziś.

Mimo że wspomniane katastrofy mogą wydawać się odległe w czasie, zagrożenie wylesieniem odbija się echem nawet dzisiaj. Współczesna Japonia wciąż zmienia swój krajobraz - zwiększa ilość budowanych wieżowców, niepotrzebnie tamuje i wykłada betonem rzeki oraz kontynuuje zakładanie jednolitych plantacji drzew. 

To zachowanie jest tym, co krytyk kultury Alex Kerr określa jako wielką "dokładność" japońskiej tożsamości, uosabiającą dążenie kraju do stopniowego stawania się bardziej cywilizowanym i przemysłowo wydajnym. To właśnie ta ekstremalna produktywność napędzała ambicje masowego rozwoju w Edo, a także w nowoczesnym odrodzeniu powojennego Tokio. 

Urbanizacja Japonii na przestrzeni wieków doprowadziła również do zniszczenia wielu świętych gajów otaczających sanktuaria i świątynie w miastach. Jak na ironię, po wzroście ilości tanio importowanego drewna pochodzącego spoza kraju w latach 50-tych, wiele plantacji z czasów II wojny światowej zostało już dawno porzuconych. Japońskie firmy produkcyjne były również znane z wykorzystywania słabych przepisów dotyczących wyrębu lasów w krajach takich jak Malezja i Papua Nowa Gwinea, całkowicie wyniszczając obszary zalesione i pozostawiając japoński przemysł leśny w fatalnym stanie.

Wysiłki na rzecz ochrony

Po tym, jak na przełomie^XXI wieku rząd Japonii znalazł się pod międzynarodową kontrolą innych krajów i grup ekologicznych, zaczął zajmować się tymi kwestiami ekologicznymi z mieszanymi rezultatami. Ustawa o ekologicznych zakupach, która została przyjęta w 2000 roku, miała na celu podjęcie działań przeciwko nielegalnemu wyrębowi lasów, ale w rzeczywistości dotyczy tylko 5% importowanego przez Japonię drewna. Prawo to jedynie zachęca firmy i przedsiębiorstwa oraz samorządy lokalne do wybierania zrównoważonego drewna, a nie nakłada surowych przepisów na nielegalny import drewna, jak ma to miejsce w Wielkiej Brytanii, Unii Europejskiej, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Japonia ustanowiła jednak programy zalesiania w różnych krajach, na które miała wpływ. 

Wiele z opuszczonych plantacji w całej Japonii jest już gotowych do zalesienia. Inicjatywy takie jak "Green Employment Project" zostały stworzone w celu zapewnienia wsparcia i miejsc pracy dla młodych ludzi w japońskim przemyśle leśnym, co stanowi próbę ożywienia branży. Utworzenie "Leśnych Uniwersytetów", lokalnych akademii na obszarach wiejskich specjalizujących się w kursach leśnych, również zaczęło wzmacniać siłę roboczą.

Wreszcie, w 2007 roku przedstawiciele religii Shinto spotkali się z innymi światowymi grupami wyznaniowymi, aby opracować Międzynarodowy Standard Lasów Religijnych, listę kryteriów ochronnych stworzonych nie tylko w celu ochrony chinju no mori w Japonii, ale także świętych lasów religijnych na całym świecie.

Przyszłość

Kwestie dotyczące japońskich drzew i postępowania firm wyrębowych za granicą są liczne i wydają się nie do pokonania. Pomiędzy nielegalną wycinką a walką o kontrolę nad własnymi naturalnymi krajobrazami, Japonia ma na głowie wiele brudnej roboty - do której rząd podchodzi opieszale. W obecnej sytuacji kraj ten jest daleki od prawdziwie zrównoważonej przyszłości, jednak nowe dowody pokazują, że Japonia zaczyna zmieniać swoją historię z drzewami.

Podobał Ci się ten artykuł? Sprawdź inne nasze wpisy na blogu tutaj